Wat is governance? En waarom dat woord?
Wat is governance? En waarom eigenlijk dat woord ‘governance’? Is daar geen Nederlands alternatief voor? Een interessante vraag die regelmatig langskomt, en van de week werd opgeworpen door Japke-d. Bouma in haar onvolprezen NRC-column over kantoortaal. Zij vroeg om de ultieme definitie van governance.
Update 1: Onderaan dit bericht vind je een video, met deze uitleg in 7 minuten. Deze video kun je ook op Vimeo bekijken
Update 2: deze blog heb ik uitgewerkt in een mini-boekje dat je hier kunt lezen en downloaden
Laat ik een poging doen. Van (Amerikaanse) bronnen die ik hogelijk vertrouw heb ik begrepen dat de oorsprong van het woord in het Latijnse werkwoord ‘guberno’ ligt. Dat betekent ‘sturen’ in de zin zoals de stuurman van een schip dat doet. Of misschien zoals je een fiets bestuurt. Je bent dan niet de hele tijd aan het stuur aan het draaien, maar houdt je blik ergens in de verte gericht, meer of minder nabij, en geeft bijna onmerkbaar kleine zetjes aan je stuur om je fiets op koers te houden.
De meest directe Nederlandse vertaling van governance is ‘bestuur’ of ‘besturen’. Maar met de betekenis van ‘guberno’ in het achterhoofd, weten we dat het gaat om ‘besturing’ op langere termijn, niet de directe ‘aansturing’. Voorzover mensen zich überhaupt direct laten aansturen natuurlijk, want net als met een fiets, als je een harde ruk aan het stuur geeft, gaat het zelden goed.
Verhullen
Het probleem is, dat ‘governance’ – zoals dat wel vaker gaat met Engelse woorden – allerlei extra betekenissen heeft gekregen, die niets met de oorsprong te maken hebben. Anderen stipten dat op Twitter ook al aan, in reactie op Japke-d. Bouma. Vaak is governance een term om zaken te verhullen, waar je het liever niet rechtstreeks over hebt.
Zo wordt het bijvoorbeeld gebruikt als synoniem voor ‘zeggenschap’: wie is hier nu eigenlijk de baas? Of in de zin van ‘hoe de dingen geregeld zijn’. Of om de organisatiestructuur in het algemeen mee aan te duiden: welke verdeling van rollen en verantwoordelijkheden hebben we eigenlijk in onze organisatie? Dat kunnen heikele thema’s zijn. Dan is het veiliger om te zeggen: ‘We moeten nog even naar de governance kijken’ in plaats van: ‘Wie is hier nu eigenlijk verantwoordelijk voor?’ Staat interessanter ook, vast. Zelf vind ik ‘wijze van besturen’ misschien wel de beste vertaling van governance. Alhoewel niet de mooiste, dat geef ik gelijk toe. Wijze (of manier) van besturen laat zien dat het je niet om de structuur van de leidinggevende posities gaat, maar meer om de onderliggende visie op leidinggeven. Wat willen we op lange termijn bereiken met onze organisatie, en hoe draagt het handelen van leidinggevenden daar aan bij? De blik gericht houden op de boei op de horizon (die ja, van die stip), in plaats van alleen op de eerstvolgende golf die op je boot af komt gerold.
Besturen en leidinggeven
Dat maakt besturen fundamenteel anders dan het uitvoerend leidinggeven. Het gaat bij besturen niet om de efficiency en effectiviteit van de organisatie op zich, maar om de uitgangspunten op basis waarvan je bepaalt wat efficient en effectief is. Die uitgangspunten ontleen je aan de betekenis van de organisatie voor de maatschappelijke omgeving op de lange termijn. Wat draagt deze organisatie bij aan die maatschappij? Niet alleen in de zin van de praktische producten of diensten die dagelijks worden geleverd, maar ook waarom de buitenwereld het belangrijk vindt dat juist deze organisatie die producten en diensten levert, en de manier waarop dat gebeurt. Dat is een ingewikkelde vraag, die we niet vanzelfsprekend stellen.
Onderwijs en voetbal als voorbeeld
Laat ik het concreet maken. Een school moet georganiseerd worden: iedereen wil goed onderwijs. Maar wat is goed onderwijs? Als je dat aan iemand in Amsterdam-Zuid vraagt is de kans groot, dat het antwoord anders luidt, dan als je het aan iemand in Groesbeek vraagt. En als je in Putten een gesprek begint over goed onderwijs, gaat het over andere zaken, dan als je zo’n gesprek voert in Oude Pekela.
Dat komt, omdat de vraag naar ‘goed onderwijs’ over waarden gaat: gelijkheid, rechtvaardigheid, vertrouwen, kansen geven, ambitie, talent ontplooien, enzovoort.
Die woorden helpen bij het bepalen wat de betekenis is van die school in die plaats, voor die leerlingen en hun ouders. ‘Governance’ gaat over de vraag op welke manier die waarden ‘gebruikt’ worden in het gesprek over goed onderwijs. Het gaat, anders gezegd, bij besturen over het vertalen van waarden in richtlijnen voor het handelen binnen de organisatie. Nog een voorbeeld: een voetbalclub moet georganiseerd worden. Iedereen wil het beste voetbal. Maar wat het beste voetbal is, dat verschilt van plaats tot plaats. Voetbal draait op de korte termijn om winnen, uiteraard. Iedere ploeg wil iedere wedstrijd winnen. Maar als je ‘goed voetbal’ alleen maar definieert als ‘winnen’ of erger nog als ‘ieder jaar kampioen worden’, dan raak je snel gefrustreerd. Dat snapt iedere bestuurder met een beetje gezond verstand, dus ‘stuurt’ zo’n bestuurder op lange termijn op andere zaken dan alleen maar winnen. Dan kun je denken aan: het publiek vermaken, strijd tonen, kansen geven aan jonge voetballers, saamhorigheid binnen een stad of regio, tradities vieren.
Tegelijk blijft de hele organisatie van een voetbalteam erop ingericht zoveel mogelijk te winnen, op een zo effectieve en efficiënte manier. Maar aan het eind van het seizoen wordt op basis van de waarden die het bestuur bepaald heeft, voor de lange termijn geëvalueerd of de club nog op de goede koers is. Dan kan het zijn, dat de club weer geen kampioen is geworden. Maar het publiek heeft strijd gezien, er zijn jonge voetballers doorgebroken, de inwoners van de stad hebben zich verbonden gevoeld rond belangrijke wedstrijden. Zo heeft de club toch betekenis.
Bestuur en toezicht
Je merkt al: ik heb best wat woorden nodig om het uit te leggen. Wat besturen is, is dus geen eenvoudige vraag. Laat staan dat we hem makkelijk kunnen beantwoorden. Daarvoor heeft de bestuurder een tegenspeler nodig: de raad van toezicht.
En daarmee zijn we bij een laatste vertaling van governance die ik vaak gebruik: ‘bestuur en toezicht.’ Dat heeft ermee te maken dat in Nederland het bestuur van organisatie vaak verdeeld is over twee organen: de raad van bestuur (of het college van bestuur) en de raad van toezicht (ook wel de raad van commissarissen). Het betekent voor de raad van toezicht (of -commissarissen) dat ze er zijn om de bestuurder telkens weer de vragen over de langetermijn-betekenis van de organisatie te stellen. Daarover heb ik al meer geschreven, zie elders op deze website.
Tot slot
Kortom: als voortaan het woord ‘governance’ gebruikt wordt, en je weet niet wat ermee bedoeld wordt, is het van belang eerst na te gaan of er niet iets anders bedoeld wordt, dat met dat woord verhuld wordt. Als het toch echt over de rol gaat, die zich bezighoudt met de maatschappelijke meerwaarde van de organisatie, dan kun je voorstellen om het ‘wijze van besturen’ te noemen, of kortweg: besturen. Hopelijk leidt dat er ook toe, dat er een beter begrip in Nederland komt, van wat bestuur (en toezicht) nu eigenlijk inhoudt.